آزادى سیاسى در نظام اسلامى

آیا آزادى سیاسى در نظام اسلامى حق مردم است؟ و آیا در استفاده از آن
موظفند؟ پاسخ به سوال اول وظیفهء حکومت اسلامى را مشخص مى کند, و پاسخ به
پرسش بعدى, تکلیف حکومت و مردم را مى نمایاند. براى این دو مى توان به دو
دلیل کلى تمسک کرد:

1ـ اهتمام به امور مسلمانان7

امور
مسلمانان مراتب مختلف دارد اهتمام به بعضى از آن ها مستحب است و اهتمام به
امور مهم آنان ـ از جمله اموال, اعراض و نفوس - واجب است. حکومت, که عهده
دار رسیدگى به این امور مهم است, از اهم مسائل مسلمانان به شمار مى رود و
اهتمام به آن واجب است. اهتمام به حکومت هم به معناى تشکیل آن است و هم
استمرار مشروعیت و کارآمدى آن را در بر مى گیرد. لازمهء این اهتمام, حضور
مستمر مردم در صحنهء سیاست و استفادهء درست از آزادى سیاسى خویش است.
دلایلى
که اصلاح امر مسلمانان را لازم مى شمارد8 نیز بیانگر این است که در بعضى
از مراتب, اصلاح امور مسلمانان جز با بهره گیرى آنان از حق سیاسى خود
میسرنیست.

2ـ مسئولیت حاکم در قبال مردم

مسئول
بودن حاکم یک اصل از اصول قانونى کشور در عصر جدید است که اسلام آن را
ابداع کرده و کسى بر آن سبقت نگرفته است1 فرمانروا مسئول است و مسئولیت
کامل قانونى دارد, نه تنها در برابر انتخاب کنندگان خود و کسانى که با او
بیعت کرده اند بلکه در برابر آحاد مردم. امام سجاد(ع) مى گوید:فرمانروا به
خاطر مسئولیتى که در برابر مردمش بر دوش دارد و انجام کارهاى واجبى که بر
اوست آزموده مى شود هم چنین مردم به وسیلهء فرمانروا آزمایش مى شوند, زیرا
آنان بر فرمانروا حقوقى دارند که پاسدارى از آنها لازم است. بنابراین هریک
به وسیلهء دیگرى آزموده مى شود و سستى در هریک از دو طرف, مایهء واکنش
منفى در برابر دیگرى مى گردد.9 محمد بن ابابکر نیز که از طرف حضرت امیر(ع)
والى مصر بود به مردم گفت: اگر دیدید کارگزارى ناحق و نادرست است او را به
سوى من آورید و مرا در مورد او سرزنش کنید. همانا من به آن خوشحال مى
شوم.10
این سخن پیامبر(ص) که همه شما راعى هستید و همه شما در مقابل
رعیت خود مسئول مى باشید11, مسئولیت همه نسبت به همه را اثبات نمى کند,
ولى بر مسئولیت هر راعى نسبت به رعیتش دلالت دارد که مصداق بارز آن
مسئولیت حاکم در قبال مردم است. جملهء (همهء شما راعى هستید) نیز نمى
تواند مسئولیت همگانى را ثابت کند چون همه نسبت به هم راعى نیستند پدر
نسبت به فرزندانش راعى است و حاکم نسبت به مردم. طبق این روایت, مسولیت هر
راعى نسبت به رعیتش مطلق است یعنى هم خدا از او سوال مى کند که آیا وظیفه
ات را نسبت به رعیتت انجام داده اى؟ وهم رعیت و دیگران مى توانند از او
بپرسند. بنابر مبناى ولایت انتخابى میتوان گفت: مردم راعیان حقیقى, و
حکمرانان رعیت و خدمتگزار واقعى مردم اند همان طور که حاکم باید وظایفش را
نسبت به مردم انجام دهد, آنان نیز از جانب خدا, حاکم و دیگران مورد سوال
قرارمى گیرند که آیا مواظب حکومت بوده اند و وظیفشان را در قبال او انجام
داده اند؟ این مسئولیت, آزادى حضور مستمر مردم در صحنه سیاست و نظارت و
عملکرد مناسب در قبال حکومت را مى رساند. اگر سخن پیامبر(ص) جملهء اخبارى
باشد بالملازمه بر آزادى سیاسى مردم دلالت دارد و اگر انشا در قالب
اخباراست مردم را به سوال از حاکم موظف مى کند.

نوشته شده توسط کمیل سعیدی در تاریخ سه شنبه 89/4/1 با موضوع

نظر